در جهان معاصر همه چیز در حال تغییر است و نیروهای متعدد و متکثری این فرایند را ایجاد و تقویت می‌کنند. یکی از مهم-ترین و کلیدی‌ترین نیروها، صنعت همزمان ارتباطات و اطلاعات است که فضای جدیدی را در جهان امروز خلق کرده که همه عرصه‌های زندگی، کار و علم را دربر گرفته است. فضای مجازی، عرصه‌ای تازه از جهان امروز است که نسبت همه امور با یکدیگر را دچار دگرگونی‌های اساسی کرده است. حوزه علم و دانش نیز از این تغییرات و تحولات جهانی دور نمانده است. این دگرگونی‌ها در حوزه علم و دانش در دو عرصه روی داده است: الف) موضوع مطالعه حوزه‌های علمی انسانی-اجتماعی، طبیعی-زیستی و مهندسی تحت تأثیر تغییرات ناشی از بروز فضای جدید زندگی قرار گرفته است و ب) خود ارکان علوم نیز دچار دگرگونی‌هایی برای فهم بهتر جهان پیرامونی شده است.
بر این اساس، در کتاب «اینترنت و دوفضایی شدن علوم»، بر رویکرد پارادایمی به دوفضایی شدن‌ها و ماهیت علم در زمانۀ حاضر تأکید شده و لذا این کتاب در دو بخش معرفت‌شناسی علم در جهان دوفضایی شده و آینده‌شناسی علم در جهان دوفضایی شده، به مطالعۀ جهان دوفضایی شدۀ علم می‌پردازد.
- معرفی کتاب
کتاب «اینترنت و دوفضایی شدن علوم» را می‌توان تلاشی برای درک شرایط جدید علوم متأثر از ظهور فضای مجازی و توسعۀ دسترسی‌ها و ابزارهای مرتبط با فضای مجازی و البته الگوریتمی شدن فضای زندگی در محیط عددی و دیجیتال فضای مجازی دانست. این کتاب در ۳۵۸ صفحه تنظیم شده و دارای فهرست، مقدمة مؤلف، واژه‌نامه و نمایه است که در سال ۱۳۹۶ توسط نشر دانش بنیان فناور به چاپ رسیده است.
این کتاب در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول با عنوان «معرفت‌شناسی علم در جهان دوفضایی شده» و بخش دوم با عنوان «آینده‌شناسی علم در جهان دوفضایی شده».
بخش اول این کتاب شامل چهار فصل است که در فصل نخست با عنوان «رویکردهای چهارگانه به علم: بررسی روندی ماهیت علم»، روند چیستی علم با هدف ارائۀ یک دانش نظری به عنوان پیش‌زمینۀ شناخت چیستی علم در زمانۀ حاضر مطرح شده است. در فصل دوم با عنوان «دوفضایی شدن‌ها و ماهیت علم دوفضایی»، چیستی دوفضایی شدن‌ها و بنیان‌های فلسفی و نظری دوفضایی شدن جهان مطالعه شده و در ادامه، مسائل و موضوعات جهان دوفضایی مورد توجه قرار گرفته و تلاش شده تا به این پرسش‌ها پاسخ داده شود که آیا واقعیت دوفضایی و امر دوفضایی وجود دارد؟ آیا دوفضایی شدن حوزۀ علم را تغییر می‌دهد؟ آیا علم دوفضایی ممکن است؟ و روش‌شناسی علم دوفضایی چیست؟ در فصل سوم کتاب با عنوان «پارادایم‌شناسی حوزه‌های علم و تأثیر دوفضایی شدن‌ها بر آن»، بر پارادایم‌شناسی حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی، علوم پزشکی و همچنین علوم مهندسی و تأثیر دوفضایی شدن جهان بر آن تمرکز شده است. در ادامه، در فصل چهارم با عنوان «تأثیر پارادایم دوفضایی شدن‌ها بر رویکرد بین‌رشته‌ای علوم» ابتدا ضروریات و کیفیت رویکرد بین‌رشته‌ای، معرفت‌شناسی بین‌رشتگی و پیشینه‌شناسی آن، مفهوم‌شناسی بین‌رشتگی و ظرفیت‌ها و محدودیت‌های آن و همین‌طور ارتباط آموزش عالی و بین‌رشتگی مطالعه شده و سپس، ماهیت بین‌رشته‌ای فضای مجازی، رابطۀ دوفضایی شدن و بین‌رشتگی و تأثیرات دوفضایی شدن بر رویکردهای بین‌رشته‌ای مطرح شده است. نویسنده در انتهای این فصل به این امر می‌پردازد که دوفضایی شدن بین-رشتگی به دنبال خود، تغییر در ظرفیت‌های معرفت‌شناسانه و شناخت‌شناسانه و کاربردپذیری بین‌رشته‌ای‌ها را به همراه دارد و بین‌رشتگی دوفضایی، عملگرامحور، مسئله‌محور و کاربردمحور است و یک گام فراتر از علم محض گذشته، هماهنگ با مقتضیات جهان دوفضایی جدید، مرزها و قلمروهای مطالعاتی خود را گسترده می‌کند و به پیش می‌رود.
بخش دوم کتاب نیز شامل دو فصل است که در فصل نخست با عنوان «روندشناسی آیندۀ علم با رویکرد دوفضایی شدن‌ها»، عصر علم ۲.۰ و پژوهش ۲.۰، آینده‌اندیشی به عنوان روش، روش‌های روندشناسی آینده جهان، حوزه‌های روندشناسی تحولات دوفضایی شدن جهان شامل علم و دانش، فرهنگ و جامعه و انسان و همچنین اقتصاد و تجارت بررسی شده و درنهایت نویسنده تأکید دارد که سمت و سوی پیشرفت‌ها و آینده‌اندیشی‌های علمی و فناوری مطابق با ارزش‌ها، هنجارها و استانداردهای جوامع گوناگون است. در فصل دوم این بخش با عنوان «روندهای حال و آینده فضای مجازی در پیوند حوزه-های علم و دوفضایی شدن علوم» نیز حوزه‌های روندی آینده فضای مجازی شامل اینترنت چیزها، امنیت سایبر، بزرگ‌داده‌ها، رایانش ابر، تلاقی رایانه‌های قابل حمل و ابر، حاکمیت اینترنت، هوشمندی همراه و واقعیت مجازی مطرح شده و در ادامه، مسائل روندهای پیش روی فضای مجازی اعم از مسائل حقوقی و قانونی، مسئولیت‌پذیری و حقوق اجتماعی، اعتمادپذیری، حریم خصوصی و کنترل مورد بررسی قرار گرفته و درنهایت، روندهای آینده فضای مجازی با نگاه دوفضایی شدن‌ها در حوزه-های علوم انسانی و اجتماعی، مهندسی و پزشکی مورد بحث قرار گرفته است.
در بخش جمع‌بندی کتاب نیز نویسنده به جمع‌بندی مطالب پرداخته و معتقد است که دوفضایی شدن‌ها، نگاهی کلان است که می‌تواند تغییرات جهان جدید را در تمامی عرصه‌ها توضیح دهد و علوم نیز از این تغییرات مستثنی نیستند. بر این اساس، دوفضایی شدن‌ها را می‌توان به مثابۀ پارادایمی نوین و فراحوزه‌ای در عرصه علوم دانست که می‌تواند علاوه بر توضیح و تبیین شرایط موجود و ارائۀ شناختی دقیق‌تر از انسان، جامعه و جهان پیرامون انسان و جامعه، در عرصه سیاست‌گذاری و تصمیم-گیری و اتخاذ راهبردهایی برای مواجهه با جهان مثمرثمر و کاربردپذیر باشد.
- دوفضایی شدن علوم به مثابۀ رویکردی جامع به علم
رویکرد کلی کتاب «اینترنت و دوفضایی شدن علوم» به فضای مجازی، پارادایمی است، به این معنا که این کتاب صرفاً فضای مجازی را به عنوان امری فناورانه و در امتداد دیگر فناوری‌های روندی و در قالب تکاملی نمی‌بیند.
به عبارت دیگر، دوفضایی شدن، قالب‌بندی جدیدی از علم و فراتر از آن، کل هستی ارائه می‌کند که پیش از آن معمول نبوده است. همچنین این کتاب در سطح موضوعات نظری و کلان انجام شده و لذا جنبه‌های عارضی و نمودهای ظاهری دوفضایی شدن‌ها و تأثیر این پارادایم بر علم مورد توجه نیست و صرفاً تقریری بر ماهیت پارادایم دوفضایی شدن جهان و همچنین فهم چیستی علم تحت تأثیر پارادایم جدید صورت گرفته و تمرکز بر جنبه‌های معرفت‌شناختی و مبانی وضعیت جدید شده است.
نظر شما